Een zintuiglijke totaalervaring : Luc De Smet over de mise-en-scène van 100% Messiaen

orgel van de Sint-Michiels en  Sint-Goedelekathedraal Van 7 tot 9 maart 2008 is de Sint-Michiels en Sint-Goedelekathedraal het decor voor het festival 100% Messiaen. Tijdens acht concerten van elk ongeveer een uur, kun je genieten van het integrale orgeloeuvre van een van de belangrijkste componisten  van de 20ste eeuw. De algemene mise-en-scène is in handen van Luc De Smet, die samen met twee studenten scenografie van La Cambre en een aantal studenten van de Kleine Academie instaan voor een zeer aanwezige maar toch discrete scenografie.

"Laat je meeslepen door de muziek van Messiaen die in elk van ons caleidoscopisch weelderige beelden opwekt. Een weliswaar discrete maar zeer aanwezige scenografie zal voor elk concert een zodanige sfeer creëren waarin we een zintuiglijke ervaring kunnen beleven waarbij dat wonderlijk boeket aan beelden verschijnt", zo staat er te lezen op de website van 100% Messiaen. Benieuwd naar wat we ons daarbij zoal mogen voorstellen, had ik maandag een kort gesprek met scenograaf Luc De Smet.

Synesthesie
"De reden waarom we daar tot nu toe zo geheimzinnig over gedaan hebben, is niet omdat de scenografie op zich zo’n groot geheim is, maar wel omdat we toch tot op zekere hoogte het verrassingseffect willen bewaren, zodat de toeschouwer toch nog met een zekere onbevangenheid de kathedraal binnengaat.
Messiaens muziek zelf was nogal synesthetisch, en daar willen wij met de scenografie op voortbouwen, door verschillende zintuigen tegelijk aan te spreken, ook bv. door de relatie tussen klanken en kleuren uit te lichten. Volgens Messiaen roepen bepaalde klanken bepaalde kleuren op. Zo probeerde hij o.a. de kleuren van glasramen om te zetten in muziek.
Ook in de scenografie gaan we synesthetisch te werk, met de bedoeling de mensen ‘gereed’ te maken voor de muziek van Messiaen – die toch niet echt gemakkelijk is – niet op een intellectualistische manier, maar tactiel, door reuk, smaak, tastzin … kortom, door alle zintuigen aan te spreken. Ook door wat Messiaen met zijn muziek bedoelde op een empatische manier over te brengen. Dat kan bv aan de hand van beelden, teksten (o.a. van Thomas van Aquino), maar ook door de smaak of de reukzin te beïnvloeden (bepaalde geuren worden geassocieerd met dieren, bloemen …).
De scenografie verandert in functie van het concert dat volgt. De bedoeling is dat de mensen bij het binnenkomen verrast worden door al die dingen. Ze moeten een beetje schrikken, maar dan op een aangename manier. Zo krijgen ze bv. eetbare bloemen, geparfumeerde origamivogels … maar niet iedereen krijgt alles, zodat mensen met elkaar gaan praten, waardoor het verrassingseffect vergroot en gedeeld wordt . De zintuiglijke ervaringen worden gedeeld. De mensen worden op die manier geconditioneerd, ‘gemanipuleerd’ naar een duidelijke gevoeligheid om de muziek van Messiaen tot zich te nemen. De bedoeling is de mensen ervaringen te laten meemaken die ze nadien in de muziek opnieuw zullen tegenkomen.

Bomen van licht
Ook het licht speelt een heel belangrijke rol. Zo wordt de kathedraal door spiegeling op een zodanige manier uitgelicht dat de mensen de architectuur ervaren zoals ze ze nog nooit eerder hadden gezien. De hele lichtconstructie moet de verticaliteit van de kathedraal onderstrepen. Dat gebeurt wel heel discreet, door bundels licht die uit het orgel lijken te komen en zo een pad vormen om de toeschouwers naar hun plaatsen te leiden. De kathedraal lijkt op een woud met bomen van licht.
Ze wordt ook anders ‘aangekleed’. Zo zijn er bv. stapels van stoelen die het licht breken, waardoor de glasramen anders gezien worden. Het geheel is heel caleidoscopisch. Alles leidt naar de centrale as. Nadien kantelt het licht en wordt het orgel de grote vedette.

Retabel in de mist
Tijdens het laatste concert van zaterdagavond (Jean-Philippe Merckaert, Méditations sur le Mystère de la Sainte Trinité, 23.00 u) gaat de scenografie nog een stuk verder. Organist Joris Verdin (die oorspronkelijk op 8/03 het laatavondconcert zou spelen, maar om medische redenen zal vervangen worden door Jean-Philippe Merckaert) vroeg om tussen de verschillende bewegingen van de muziek in vlakken van stilte voor meditatie te laten. Dat gebeurt door lichtverschuivingen naar het retabel, dat voor deze gelegenheid wordt afgedekt met een doorzichtige tule en dat oplicht als was het in mist gehuld. Daarop worden in real time beelden van de organist die het orgel bespeelt geprojecteerd. Uiteraard gebeurt ook dit op een zeer discrete manier."

Voor de uitwerking van de mise-en-scène deed Luc De Smet een beroep op Olivia Barisano en Eglantine Chaumont, twee vierdejaarsstudenten aan de gerenommeerde hogeschool ‘La Cambre‘ (ENSAV) in Terkameren. De acteurs en intervenanten zijn studenten van De Kleine Academie of International School for Creative Art, zoals de officiële benaming luidt van de privétheaterschool die Luc De Smet 23 jaar geleden oprichtte.

Interview met Luc De Smet
Kristel Vastenavont
Maandag 3 maart 2008

Wil je Luc de Smet zelf aan het woord horen, luister dan morgen (donderdag 6/063) naar Ramblas, waarin hij zo rond 13.00 u samen met Xavier Deprez, titularis van het orgel van de Sint-Michiels en Sint-Goedelekathedraal, te gast is bij Annemie Tweepenninckx.
www.klara.be

Elders op Oorgetuige :
Een Belgische primeur : het integraal orgeloeuvre van Olivier Messiaen, 5/03/2008
Gratis naar 100% Messiaen : Win duotickets voor de concerten op 8 maart, 29/02/2008
De muzikale taal van Olivier Messiaen, 5/03/2008
Colloquium : De Messiaen Generatie, 4/03/2008
Olivier Messiaen en de christelijke inspiratie, 4/03/2008
100% Messiaen : een uniek evenement binnen het Brusselse muzikale seizoen, 2/03/2008
Olivier Messiaen : een leven gewijd aan het onderzoeken van ritmiek, kleur en ornithologie, helemaal in het teken van het katholieke geloof, 2/03/2008